Cổ nhân dạy: Người quên gốc, khó thành nghiệp lớn

Cây mất rễ thì héo khô, nước lìa nguồn thì cạn kiệt, người đánh mất cội gốc thì dễ lạc hướng giữa dòng đời. Giữa một thời đại đổi thay như vũ bão, con người càng cần giữ vững căn cốt. Gốc của người không chỉ là quê hương, mà còn là đạo lý, gia phong, lòng biết ơn và nhân cách bên trong.

• Đạo làm người: Lấy lòng nhân để yêu người, lấy đạo nghĩa để sửa mình

• Tấm gương Nhạc Phi: Suốt đời tự thắng mình mà giữ trọn khí tiết

Không ít người thành đạt về danh vọng, tiền tài, nhưng cuối cùng vẫn trống rỗng, bởi trong hành trình đi lên ấy, họ đã đánh rơi mất gốc rễ làm người – quên cha mẹ, bạc ân nghĩa, hoặc quay lưng với văn hóa truyền thống.

Hiếu với cha mẹ là nền tảng làm người

Người ngay từ trong nhà đã bất kính, bạc nghĩa, thì ra ngoài xã hội khó có thể làm nên đại sự.

Cổ nhân dạy: “Bách thiện hiếu vi tiên” – Trăm nết lành, hiếu đứng đầu.

Hiếu không chỉ là cung phụng cơm áo, mà là tấm lòng yêu kính, nhẫn nhịn, và lấy đức để cảm hóa. Người có thể vì cha mẹ mà gác lại lợi riêng, chăm sóc không oán thán; người ấy chính là đã giữ được gốc. Từ cái gốc ấy mà vươn lên, hành vi cũng đoan chính, lời nói có chừng mực, tâm có giới hạn.

Ngu Thuấn là một tấm gương tiêu biểu cho đạo hiếu ấy. Dù bị cha ruột ghẻ lạnh, mẹ kế hà khắc, em trai hãm hại, ông vẫn không oán trách, vẫn kính trên nhường dưới, giữ trọn đạo làm con.

Khi làm ruộng ở núi Lịch Sơn, thiên nhiên như cảm động trước lòng hiếu của ông: voi đến cày, chim đến giúp nhặt lúa. Dân chúng cảm phục, kéo nhau đến học theo. Vua Nghiêu nghe danh, gả con gái cho ông rồi truyền ngôi, bởi cho rằng:

“Người có thể cảm hóa cầm thú, ắt có thể trị quốc an dân.”

Hiếu đạo của Thuấn không những cảm hóa người thân, mà còn cảm hóa lòng người thiên hạ, để lại bài học sâu sắc cho hậu thế: “Đức dày mới hưởng phú quý, hiếu đạo là gốc làm người.”

Một vị tướng giỏi không thể quên người từng dạy mình thao lược

Trong lịch sử Trung Hoa, Nhạc Phi không chỉ là danh tướng lừng lẫy kháng Kim, mà còn là tấm gương son sắt về lòng trung hiếu và biết ơn. Ông chưa từng quên người đã nâng đỡ và dìu dắt mình – đó chính là Tông Trạch, đại thần kiệt xuất của triều đình.

Khi đất nước rối loạn, giặc Kim lăm le xâm lược phương Nam, Tông Trạch đã tiến cử Nhạc Phi giữ chức Thống chế, giao trọng trách phòng tuyến Giang Hoài. Nhờ cơ hội ấy, Nhạc Phi thi triển tài thao lược, đánh bại quân Kim tại Quảng Đức, Nghi Hưng, Thanh Thủy Đình… mở ra cơ đồ cho “Nhạc gia quân”.

Sau khi Tông Trạch qua đời, nhiều người trong triều vì quyền thế mà quay lưng, nhưng Nhạc Phi suốt đời ghi nhớ. Ông xem đó là ân sư tri ngộ, luôn noi theo chí lớn mà Tông Trạch để lại – giữ đạo trung quân, tận trung vì nước, không khuất phục cường quyền.

Dẫu bị gièm pha, bị giáng chức, chịu chết oan, Nhạc Phi vẫn một lòng không phản bội lý tưởng, giữ trọn khí tiết, xứng đáng là hình tượng muôn đời: người biết ơn, giữ nghĩa, không quên cội nguồn đã dựng nên mình.

Quên ơn chính là tự cắt đi gốc rễ làm người

Người ta có thể giỏi giang, có tài năng, nhưng nếu không có lòng biết ơn sớm muộn cũng thất bại. Lòng biết ơn không phải là lễ vật trả ơn, mà là sự trung hậu từ trong tâm, là điều níu giữ con người khỏi ngạo mạn, bạc bẽo.

Có những người, khi chưa có gì thì cúi đầu lễ phép, nhưng khi đã có địa vị thì quên người từng nâng mình dậy, phủi tay với quá khứ. Người như thế, dẫu sự nghiệp có lớn, cũng khó bền.

Một tướng giỏi biết ơn người từng dạy mình cầm quân. Một hiền nhân không quên người từng dạy mình chữ nghĩa. Một con người trưởng thành biết quay về cội rễ đạo lý. Đó là căn bản để vững chãi trước phong ba.

Gốc rễ còn là văn hóa và đạo lý truyền thống

Trong thời đại ngày nay, không ít người cho rằng lễ nghĩa cổ xưa là lỗi thời, quay lưng với những giá trị truyền thống. Nhưng thử hỏi: một dân tộc nếu ai cũng quên gốc, thì nền tảng đạo đức sẽ trụ được bao lâu?

Văn hóa truyền thống không ràng buộc con người mà chính là thứ giúp người ta biết giới hạn, biết phải trái, biết lùi để tiến. Gốc không có, đạo lý không giữ, thì sớm muộn cũng nghiêng ngả giữa đời.

Gốc của người không nằm ở vẻ bề ngoài, mà ở phẩm chất bên trong: lòng hiếu, nghĩa khí, sự biết ơn, và đạo lý. Người giữ được những điều ấy, dù có đi xa đến đâu, cũng không lạc đường.

Người quên gốc, như cây bị bật rễ, chỉ còn là chiếc bóng chênh vênh trước gió đời.

Còn người giữ gốc, sẽ vững vàng như tùng bách giữa trời đông, dẫu mưa gió bao nhiêu, vẫn kiên cường đứng đó.

Khai Tâm biên tập