Giai thoại về Tấn Bình công và khúc nhạc vong quốc

Trong lịch sử Trung Hoa cổ đại, những giai thoại về âm nhạc thường gắn liền với đạo đức trị quốc. Người xưa quan niệm rằng âm nhạc không đơn thuần là để thưởng thức, mà còn phản ánh tâm tính, đạo đức và cả vận mệnh của quốc gia. Câu chuyện về Tấn Bình công, Vệ Linh công, cùng hai đại nhạc quan nổi tiếng Sư Quyên và Sư Khoáng là một minh chứng sống động, để lại nhiều bài học nhân sinh sâu sắc.

• Người thầy giáo về hưu và bí quyết giữ thân – tâm khỏe mạnh

• Người trung nghĩa khiến quỷ thần cũng sợ và cảm hứng Vọng Cổ “Tần Quỳnh khóc bạn”

Khúc nhạc vong quốc và lời cảnh báo

Một hôm, Tấn Bình công mở tiệc trên đài Từ Kỳ để thiết đãi Vệ Linh công. Khi rượu đã ngà ngà say, Tấn Bình công nói với Vệ Linh công rằng:

Tôi vẫn nghe nói nước Vệ có Sư Quyên là người tinh nghề âm nhạc, chẳng hay nhà vua có cho theo đó không?

Vệ Linh công nói: Hiện đang đứng ở dưới đài.

Tấn Bình công nói: Cho gọi lên đây.

Vệ Linh công bèn cho gọi Sư Quyên lên. Tấn Bình công cũng cho gọi Sư Khoáng đến. Người hầu tức khắc dắt Sư Khoáng đến. Sư Quyên và Sư Khoáng hai người chào nhau. Tấn Bình công cho Sư Khoáng ngồi, rồi bảo Sư Quyên ngồi ở bên cạnh Sư Khoáng, và hỏi Sư Quyên rằng: Độ này có khúc âm nhạc nào mới không?

Sư Quyên nói:

Mới rồi trong khi đi đường, tôi có được nghe một khúc đàn, xin cho tôi mượn cây đàn cầm để gảy.

Tấn Bình công sai người bắc ghế, đem một cây đàn cầm để ở trước mặt Sư Quyên. Sư Quyên lên dây gảy. Mới gảy được mấy tiếng, Tấn Bình công đã khen hay. Khi gảy đến nửa chừng, Sư Khoáng lấy tay gạt đi mà bảo rằng:

Thôi thôi, khúc nhạc vong quốc ấy chớ nên gảy!

Tấn Bình công nói: Tại sao biết?

Sư Khoáng nói:

Về cuối đời nhà Ân, có Sư Diên là quan âm nhạc, cùng với vua Trụ làm ra khúc nhạc uỷ mị. Vua Trụ nghe lấy làm thích lắm, tức là khúc này. Đến khi Vũ Vương ta đánh vua Trụ, Sư Diên ôm đàn chạy về phía đông, nhảy xuống sông Bộc Thuỷ. Từ bấy giờ có ai thích âm nhạc đi qua đấy thì lại có tiếng đàn văng vẳng ở dưới nước. Khúc này Sư Quyên nghe được ở trong khi đi đường, tất là khúc đàn ở trên sông Bộc.

Vệ Linh công nghĩ thầm lấy làm lạ. Tấn Bình công lại bảo Sư Khoáng rằng:

Đó là âm nhạc của đời trước, dẫu gảy nghe chơi, phỏng có hại gì!

Sư Khoáng nói:

Vua Trụ vì mê khúc đàn ấy mà đến nỗi mất nước, đó là một thứ âm nhạc bất tường, vậy chớ nên gảy.

Tấn Bình công nói:

Ta thích nghe âm nhạc mới, Sư Quyên hãy vì ta gảy nốt khúc đàn ấy.

Sư Quyên lại lựa dây rồi gảy nốt khúc đàn ấy. Tiếng đàn êm ái, lên bổng xuống trầm, như than như khóc.

Tấn Bình công bằng lòng, hỏi Sư Khoáng rằng:

Khúc đàn này là điệu gì?

Sư Khoáng nói:

Đó là điệu Thanh Thương.

Tấn Bình công nói:

Điệu Thanh Thương nghe bi ai như thế à?

Sư Khoáng nói:

Điệu Thanh Thương dẫu bi ai, cũng chưa bằng điệu Thanh Chủy.

Tấn Bình công nói:

Nhà ngươi có thể gảy cho ta nghe điệu Thanh Chủy được không?

Sư Khoáng nói:

Không nên! Ông vua có đức mới được nghe điệu ấy, nay chúa công bạc đức, không nên nghe.

Tấn Bình công nói:

Ta thích nghe âm nhạc mới, nhà ngươi chớ nên chối từ.

Sư Khoáng bất đắc dĩ phải cầm lấy đàn mà gảy. Mới gảy được một khúc, thì có một đàn chim hạc ở phương nam bay đến, đậu trước cung môn, đếm cả thảy được tám đôi. Gảy khúc nữa thì chim hạc bay xuống, đứng sắp hàng ở dưới thềm, mỗi bên tám con. Gảy thêm khúc nữa thì chim hạc vỗ cánh mà múa, vươn cổ mà kêu, theo vần cung thương, tiếng vang đến tận trời.

Tấn Bình công vỗ tay mà khen. Các người đứng xem ai cũng lắc đầu lè lưỡi, lấy làm sự lạ. Tấn Bình công truyền lấy chén bạch ngọc, rót đầy rượu vào, rồi đứng dậy cầm đưa cho Sư Khoáng. Sư Khoáng đỡ lấy uống.

Tấn Bình công khen rằng:

Âm nhạc đến như điệu Thanh Chủy thì không còn gì hơn nữa!

Sư Khoáng nói:

Còn chưa bằng điệu Thanh Dốc.

Tấn Bình công ngạc nhiên mà hỏi rằng:

Lại còn có điệu hay hơn Thanh Chủy nữa! Sao nhà ngươi không cho ta nghe nốt?

Sư Khoáng nói:

Điệu Thanh Dốc không như điệu Thanh Chủy, tôi không dám gảy. Ngày xưa vua Hoàng đến hội các thần ở núi Thái Sơn, rồi làm ra điệu Thanh Dốc; vua đời sau đức bạc, không sai khiến được các thần, vậy nên thần và người cách biệt nhau. Nếu bây giờ gảy khúc ấy thì các thần lại hiện xuống cả, không khéo thì có tai vạ.

Tấn Bình công nói:

Ta nay đã già rồi, nếu được nghe điệu Thanh Dốc mà chết thì cũng thoả lòng!

Sư Khoáng nhất định không chịu gảy. Tấn Bình công đứng dậy, hai ba lần cố ý nài ép. Sư Khoáng bất đắc dĩ lại phải ôm cầm mà gảy. Mới gảy một khúc, có đám mây đen ở phương tây hiện lên; gảy khúc nữa thì bỗng nổi một cơn dông, bao nhiêu ngói ở trên nóc điện bay tung lên và cột hiên gãy hết, lại thấy có tiếng sét dậy trời, rồi mưa như trút nước. Dưới đài ngập mấy thước, trong đài chỗ nào cũng ướt cả.

Tấn Bình công sợ hãi, cùng với Vệ Linh công nằm phục vào một nơi. Khi mưa gió đã im lặng rồi, nội thị mới vực Tấn Bình công và Vệ Linh công ở trên đài xuống.

Đêm hôm ấy, Tấn Bình công vì sợ mà thành bệnh, nằm mộng thấy một vật sắc vàng, to bằng cái xe, lù lù đến trước mặt. Trông kỹ ra thì hình như con ba ba, phía trước hai chân, phía sau một chân, đi đến đâu thì nước tuôn ra đến đấy. Tấn Bình công kêu lên một tiếng, rồi giật mình tỉnh dậy.

Dị tượng đá biết nói và cái chết của Tấn Bình công

Sau đó, có hành khách đi ngang đất Ngụy Du nghe dưới chân núi vang tiếng mấy người bàn việc nước Tấn. Lại gần thì chẳng thấy ai, chỉ có hơn chục tảng đá. Đi khỏi thì tiếng lại vang lên. Ngó lại thì hóa ra tiếng từ trong đá mà ra. Người bản xứ nói đã nghe mấy ngày, nhưng vì quái dị nên không dám kể. Tin đồn lan đến Giáng Đô.

Tấn Bình công liền hỏi Sư Khoáng. Ông tâu: “Đó tất là quỷ thần xui khiến. Quỷ thần dựa vào dân, dân yên thì quỷ thần yên. Nay chúa công xây dựng lâu đài, khiến dân hao tốn, nên mới sinh ra hiện tượng ấy.”

Ra ngoài, Sư Khoáng nói với Dương Thiệt Bật: “Thần và người đều oán, chúa công chắc không sống lâu.” Quả nhiên, hơn một tháng sau, Tấn Bình công lâm bệnh nặng rồi qua đời.

Bài học để lại

Âm nhạc vốn là tiếng lòng, mà lòng người thuận với đạo thì tiếng đàn trong sáng, cảm động trời đất. Nếu lòng đầy dục vọng, dẫu khúc nhạc tuyệt hay cũng hóa bất tường. Bởi vậy, người trị quốc hay người thường, muốn an lạc thì trước hết phải tu dưỡng đức hạnh. Khi lòng người yên, dân an, thì âm nhạc cũng hòa, trời đất cũng hòa. Ngược lại, bạc đức mà cưỡng cầu, chỉ đem tai ương đến với chính mình.

Tư liệu tham khảo: Đông Chu Liệt Quốc
Khai Tâm biên tập