Khám phá cỗ máy Antikythera – công nghệ cổ đại 2000 năm tuổi

Cỗ máy Antikythera – kiệt tác công nghệ cổ đại: một bí ẩn vĩ đại của lịch sử nhân loại, tàn tích của một thời đại đã mất, ẩn chứa những bí mật vượt xa trí tưởng tượng của con người hiện đại.

• Phát hiện pho tượng mặc comple, đeo cà vạt ngồi thiền
• 3 bài học “Nhận diện cái xấu nhưng không khiến nó bùng nổ”
• Trên dãy núi Côn Lôn hiện rõ “xương sống của Rồng”

Phát hiện tình cờ dưới lòng biển: cỗ máy Antikythera – kiệt tác công nghệ cổ đại

Vào tháng 10 năm 1900, một nhóm ngư dân Hy Lạp đang lặn bắt tôm hùm và đào vỏ sò ở vùng biển gần đảo Antikythera, cách bờ chỉ 70 mét, đã vô tình chạm đến một bí ẩn vĩ đại của lịch sử nhân loại. Ở độ sâu 45 mét, dưới lớp bùn cát dày đặc, họ phát hiện một con tàu đắm cổ xưa, như thể bị thời gian hòa quyện vào lòng biển. Con tàu, trong tình trạng hư hỏng nặng nề, là tàn tích của một thời đại đã mất, ẩn chứa những bí mật vượt xa trí tưởng tượng của con người hiện đại.

Ngay khi được thông báo, Bảo tàng Quốc gia Hy Lạp lập tức cử đội khảo cổ đến hiện trường. Những gì họ tìm thấy không chỉ là một con tàu, mà là một kho báu văn minh: tượng đồng, bình gốm, tác phẩm điêu khắc tinh xảo – những di vật rực rỡ của một thời kỳ huy hoàng.

Trong suốt hai năm, từ 1900 đến 1901, các nhà khảo cổ miệt mài trục vớt, mang lên ánh sáng những báu vật tưởng chừng đã bị lãng quên mãi mãi. Nhưng giữa hàng ngàn cổ vật nghệ thuật, một phát hiện đặc biệt đã làm thay đổi hoàn toàn cách chúng ta nhìn nhận về trí tuệ cổ đại: cỗ máy Antikythera, một thiết bị cơ khí bí ẩn với những bánh răng đồng xanh tinh vi, không giống bất kỳ thứ gì từng được biết đến từ thời kỳ đó.

Bánh răng Đồng Xanh: iPhone của thời cổ đại

Năm 1901, nhà khảo cổ nổi tiếng Valerios Stais, giám đốc Bảo tàng Khảo cổ Quốc gia Athens, nhận thấy ba mảnh vỡ kỳ lạ trong số các di vật trục vớt. Không phải tượng hay bình lọ, chúng mang các vạch khắc độ và bánh răng cưa nhỏ xíu, trông giống sản phẩm công nghiệp hơn là đồ thủ công.

Qua phân tích bằng các công nghệ hiện đại, các mảnh vỡ được xác định làm từ đồng xanh, có niên đại từ thế kỷ 3 đến thế kỷ 1 trước Công nguyên – khoảng 2.100 đến 2.300 năm trước. Đây là thời điểm Tần Thủy Hoàng thống nhất Trung Hoa, khi con người được cho là chỉ sử dụng các công cụ thô sơ như kiếm đồng và bánh xe gỗ.

Sự xuất hiện của bánh răng kim loại từ thời kỳ này gây sốc cho giới khoa học. Trước đó, người ta tin rằng bánh răng kim loại chỉ xuất hiện vào thế kỷ 13-14, còn ở thời cổ đại, bánh răng gỗ thô sơ mới là phổ biến, thường được dùng cho các cỗ máy lớn như bánh xe nước.

Phát hiện bánh răng đồng xanh nhỏ xíu, được gia công tinh xảo, giống như tìm thấy một chiếc iPhone trong thời Chúa Giêsu hay một máy bay chiến đấu trong lăng mộ Pharaon. Năm 2006 và 2008, hai bài báo trên tạp chí khoa học uy tín Nature đã công bố những khám phá chấn động về cỗ máy này, khẳng định nó là máy tính cơ khí đầu tiên của nhân loại, được thiết kế để thực hiện các phép tính thiên văn với độ chính xác đáng kinh ngạc.

Cỗ máy Antikythera: kỳ quan kỹ thuật cổ đại

Sử dụng công nghệ chụp CT tiên tiến, các nhà khoa học đã hé lộ cấu trúc bên trong của cỗ máy Antikythera, tiết lộ một hệ thống phức tạp với ít nhất 70 bánh răng, được chế tác tinh vi đến mức vượt xa mọi công nghệ cùng thời.

Cỗ máy, cao khoảng 40cm, rộng 20cm, dày 10cm, được bọc trong khung gỗ, có mặt số với ba vòng khắc độ ở mặt trước và hai đĩa số ở mặt sau. Hơn 2.000 ký tự khắc trên đồng được cho là hướng dẫn sử dụng, biến nó thành một thiết bị “thông minh” cổ đại, có khả năng tương tác với người dùng.

Cỗ máy này không chỉ là một công cụ, mà là một bản sao thu nhỏ của hệ Mặt Trời. Nó có thể mô phỏng chuyển động của Mặt Trời, Mặt Trăng và các hành tinh, dự đoán thời điểm nhật thực, nguyệt thực và các chu kỳ thiên văn với độ chính xác đáng kinh ngạc.

Một bánh răng với 127 răng tái hiện chu kỳ quỹ đạo Mặt Trăng (254 chu kỳ trong 19 năm), trong khi bánh răng khác với 235 vạch chia độ mô phỏng chu kỳ lịch âm-dương 19 năm, được người Hy Lạp cổ sử dụng để điều chỉnh lịch âm với lịch dương. Đặc biệt, một bánh răng 53 răng điều chỉnh quỹ đạo elip của Mặt Trăng, đạt độ chính xác đến 9 chữ số thập phân – một kỳ tích kỹ thuật không thể tưởng tượng nổi ở thời đại đó.

Một bánh răng khác với 223 răng được liên kết với chu kỳ nhật thực, dựa trên tri thức từ văn minh Sumer cổ đại, cho thấy người chế tạo cỗ máy không chỉ nắm vững thiên văn học Hy Lạp mà còn tiếp thu kiến thức từ các nền văn minh láng giềng. Nhà toán học Tony Freeth, người dẫn đầu nghiên cứu, mô tả cỗ máy như một “bản sao hoàn chỉnh của hệ Mặt Trời”. Khi các bánh răng quay, một vật thể hình tròn trong máng phía trước – được xác định là biểu tượng của Mặt Trăng – di chuyển xa gần, mô phỏng chính xác quỹ đạo elip của Mặt Trăng quanh Trái Đất.

Các con số như 127, 235 và 223 đều là số nguyên tố, cho thấy cỗ máy được thiết kế với sự tối ưu hóa nghiêm ngặt, gần như không thể cải tiến thêm. Việc gia công các bánh răng với số răng lẻ, đặc biệt là 223 răng, là một thách thức kỹ thuật lớn, ngay cả với công nghệ hiện đại. Điều này đặt ra câu hỏi: Làm thế nào người cổ đại, với những công cụ thô sơ, có thể chế tạo một thiết bị phức tạp đến vậy?

Nguồn gốc bí ẩn: Archimedes hay văn minh Rhodes?

Cỗ máy được đặt tên theo đảo Antikythera, một hòn đảo nhỏ ở Địa Trung Hải, diện tích chỉ 20 km², từng là điểm dừng chân của chim di cư và tụ họp của cướp biển. Tuy nhiên, nguồn gốc thực sự của cỗ máy vẫn là một bí ẩn.

Giả thuyết chủ đạo cho rằng nó đến từ đảo Rhodes, một trung tâm văn minh rực rỡ thời cổ đại, nổi tiếng với bức tượng thần Mặt Trời cao 30 mét, được xây dựng từ năm 292 đến 280 trước Công nguyên. Sử sách ghi rằng Rhodes từng sở hữu công nghệ tiên tiến, thậm chí có những bức tượng “biết đi” như người máy, theo mô tả của nhà thơ Pindar vào thế kỷ 5 trước Công nguyên.

Tuy nhiên, manh mối quan trọng hơn dẫn đến Archimedes, nhà toán học, vật lý và thiên văn học vĩ đại của Hy Lạp cổ, sống tại Syracuse. Sử sách ghi rằng Archimedes từng chế tạo một cỗ máy thiên văn lớn sử dụng thủy lực, có khả năng dự đoán nhật thực, nguyệt thực và chuyển động của các hành tinh.

Một tài liệu của Cicero, nhà chính trị La Mã, đề cập đến hai cỗ máy tương tự bị người La Mã cướp từ Syracuse sau khi Archimedes bị giết năm 212 trước Công nguyên. Một trong số đó có thể là cỗ máy Antikythera, bị chìm cùng con tàu buôn La Mã khi gặp bão gần đảo Antikythera.

Con tàu, được xác định là một tàu buôn La Mã loại lớn nhất thời bấy giờ, chở đầy cổ vật từ Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ, có thể thông qua thương mại hoặc cướp bóc. Các đồng xu tìm thấy trên tàu, thuộc về nhiều tiểu quốc châu Âu cổ, giúp xác định niên đại và tuyến đường của con tàu. Sau khi dừng tại các cảng lớn, nó hướng về La Mã, nhưng gặp bão và chìm, mang theo cỗ máy Antikythera xuống đáy biển suốt 2.000 năm.

Ý nghĩa vượt thời gian

Cỗ máy Antikythera, hiện được lưu giữ tại Bảo tàng Khảo cổ Quốc gia Athens (bản sao trưng bày cho công chúng), không chỉ là một di vật khảo cổ, mà là minh chứng rằng người cổ đại sở hữu tri thức và công nghệ vượt xa những gì chúng ta từng tưởng tượng.

Nó thách thức quan niệm về sự tiến bộ tuyến tính của nhân loại, đặt ra câu hỏi liệu có những nền văn minh tiên tiến đã bị lãng quên. Các nhà khoa học hiện đại nhấn mạnh rằng ý nghĩa lớn nhất của cỗ máy là thay đổi cách nhìn về người xưa: họ không chỉ là những chiến binh cầm kiếm đồng, mà là những nhà tư tưởng với kiến thức sâu rộng về toán học, vật lý và thiên văn học.

Cỗ máy Antikythera còn gợi mở về mục đích của nó. Theo quan điểm chiêm tinh cổ đại, cả Đông lẫn Tây, sự chuyển động của các thiên thể phản ánh số phận con người. Biết trước các hiện tượng như nhật thực hay nguyệt thực có thể giúp dự đoán các sự kiện lớn, từ đó “đón phúc, tránh họa”.

Ở Trung Hoa cổ đại, văn hiến từ lăng mộ Mã Vương Đôi cho thấy chiêm tinh ngũ hành từng rất thịnh hành, với những nhân vật như Gia Cát Lượng được xem là bậc thầy. Tương tự, cỗ máy Antikythera có thể là công cụ chiêm tinh tối thượng, giúp các nhà hiền triết Hy Lạp dự đoán thiên tượng và giải mã ý nghĩa của chúng.

Thách thức lịch sử nhân loại

Việc cỗ máy Antikythera không được truyền thừa, có lẽ do cái chết của Archimedes và sự sụp đổ của các trung tâm tri thức như Rhodes, khiến công nghệ này biến mất trong hơn 1.500 năm. Điều này đặt ra câu hỏi lớn hơn: Liệu lịch sử nhân loại chỉ có một lần phát triển tuyến tính, hay đã từng tồn tại những đỉnh cao công nghệ bị lãng quên?

Những di vật “sai lệch thời đại” như cỗ máy Antikythera, các tấm đất sét Sumer, hay những công trình kiến trúc bí ẩn như kim tự tháp Giza, gợi ý rằng người xưa có thể đã đạt đến những trình độ mà chúng ta chưa hoàn toàn hiểu hết.

Cỗ máy Antikythera không chỉ là một kỳ quan, mà là lời mời gọi chúng ta nhìn lại quá khứ với sự kinh ngạc và tò mò. Nó nhắc nhở rằng trí tuệ con người, dù ở thời đại nào, cũng có thể tạo ra những điều kỳ diệu. Bạn nghĩ gì về bí ẩn này?

Liệu người xưa có thực sự sở hữu những tri thức vượt xa thời đại, hay đây chỉ là một “tai nạn lịch sử” hiếm hoi? Hãy để cỗ máy Antikythera tiếp tục khơi dậy trí tưởng tượng và đặt câu hỏi về hành trình phát triển của loài người.

Mỹ Mỹ biên tập