Bí ẩn hoàng hậu Vườn treo Babylon: Truyền thuyết và sự thật lịch sử về Amyitis

Trong bầu trời lấp lánh của nền văn minh nhân loại, Vườn treo Babylon luôn là một vì sao vừa rực rỡ, vừa bí ẩn. Công trình được mệnh danh là một trong “Bảy kỳ quan thế giới cổ đại” này không chỉ khiến hậu thế kinh ngạc bởi kỹ thuật kiến trúc tinh xảo, mà còn đượm màu lãng mạn nhờ một câu chuyện tình vượt ngàn năm:

Vua Nebuchadnezzar II của Tân Babylon đã cho xây dựng một “khu vườn treo giữa không trung” mô phỏng núi non quê hương Media của hoàng hậu, để xoa dịu nỗi nhớ nhà của bà. Trong những trang giao thoa giữa lịch sử và huyền thoại, tên tuổi vị hoàng hậu ấy dần hiện rõ: Amyitis.

• Vì sao Hồng Thất Công cả đời không lấy vợ?
• Khám phá thân thể: Khi trị bệnh là trở về với Đạo
• Lập nghiệp nơi xứ Hàn, không như mơ nhưng hoa anh đào sẽ nở

Nguồn gốc truyền thuyết: Nỗi nhớ quê và lời hứa của bậc quân vương

Theo sử gia Hy Lạp Diodorus, Nebuchadnezzar II (trị vì 605–562 TCN) cưới công chúa Amyitis của vương quốc Media (nay là vùng tây bắc Iran). Media vốn nằm trên dãy núi Zagros, địa hình núi non hùng vĩ đối lập hẳn với đồng bằng phì nhiêu của Lưỡng Hà. Truyền rằng, Amyitis vì xa quê, ngày đêm nhớ những rừng núi, khe suối quê nhà nên lòng sầu muộn không nguôi.

Để làm nàng vui, nhà vua đã triệu tập thợ cả khắp nước, xây dựng ở phía bắc thành Babylon, bên cổng Ishtar, một khu vườn nhiều tầng. Vườn có bốn tầng bệ, mỗi tầng đặt trên những cột đá cao 25 mét. Mặt sàn phủ nhựa đường, gạch và lót chì để chống thấm. Nước được dẫn từ sông Euphrates bằng hệ thống bánh xe và trục quay, tưới cho muôn loài cây lạ, tái hiện cả tiếng suối róc rách như miền sơn cước.

Từ xa nhìn lại, vườn như treo lơ lửng giữa không trung, nên mới có tên “Vườn treo”. Khi đứng giữa khu vườn ấy, nhìn cảnh vật tựa quê hương, Amyitis đã nở nụ cười — và từ đó, truyền thuyết đẹp này trở thành hình ảnh sống động nhất về Vườn treo trong trí tưởng tượng nhân loại.

Tranh cãi lịch sử: Tên hoàng hậu và khoảng trống khảo cổ

Dù cái tên Amyitis nổi tiếng trong truyền thuyết, các ghi chép lịch sử lại rất nghèo nàn. Tư liệu bản địa Babylon không hề nhắc tới Vườn treo; ngay cả minh văn của Nebuchadnezzar II cũng không ghi nhận công trình này. Sử gia Herodotus (thế kỷ 5 TCN) khi miêu tả Babylon cũng không đề cập. Mãi tới thế kỷ 4 TCN, kỹ sư Hy Lạp Philo mới đưa Vườn treo vào danh sách “Bảy kỳ quan”, và Diodorus (thế kỷ 1 TCN) mới mô tả chi tiết, tạo nền cho câu chuyện truyền đời.

Tên hoàng hậu cũng biến dạng qua nhiều phiên âm: ngoài “Amyitis”, còn có “Amitis”, “Mytis” hoặc “Semiramis”. Cái tên cuối vốn thuộc về nữ hoàng huyền thoại của đế quốc Assyria, không liên quan đến Vườn treo, nhưng do nhầm lẫn qua nhiều đời, đã bị gắn vào câu chuyện. Nguyên nhân là sự sai lệch khi chuyển dịch từ tiếng Media sang tiếng Hy Lạp, cộng thêm quá trình biến đổi truyền thuyết trong các nền văn hóa khác nhau.

Khảo cổ và tranh luận: Ninive thách thức Babylon

Từ thế kỷ 20, các nhà khảo cổ bắt đầu nghi ngờ vị trí của Vườn treo. Học giả Anh Stephanie Dalley, nghiên cứu minh văn của vua Assyria Sennacherib (trị vì 704–681 TCN), phát hiện ông từng xây một “vườn treo” ở Ninive (nay là Mosul, Iraq), với hệ thống tưới và kết cấu nhiều tầng rất giống mô tả của Diodorus. Ninive cách Babylon khoảng 300 km, gợi khả năng Vườn treo thực ra không nằm ở Babylon như ta vẫn tin.

Tuy vậy, trong cuộc khai quật Babylon (1899–1917), nhà khảo cổ Đức Robert Koldewey tìm thấy ở góc đông bắc cung điện Nam một kiến trúc vòm, phần nào phù hợp giả thuyết về nền cao của Vườn treo. Dù đa số học giả hiện nay cho rằng đó chỉ là kho chứa, vẫn có người bảo vệ giả thuyết Babylon, cho rằng Vườn treo có thể đã bị chiến tranh xóa sạch, để lại duy nhất truyền thuyết.

Biểu tượng văn hóa: Từ sự thật lịch sử đến ký ức chung

Dù tọa lạc ở Babylon hay Ninive, truyền thuyết về Amyitis đã trở thành một phần ký ức của nhân loại. Bà không chỉ là hình ảnh người hoàng hậu nhớ quê, mà còn tượng trưng cho tình yêu thiên nhiên và cội nguồn. Trong hội họa, văn học và điện ảnh, hình tượng Amyitis liên tục được tái hiện: từ nàng quý tộc u buồn trong tranh châu Âu thế kỷ 19, tới người phụ nữ thông tuệ cùng nhà vua thiết kế vườn trong phim hoạt hình thế kỷ 21.

Năm 2025, chính phủ Iraq cùng nhóm khảo cổ quốc tế khởi động “Dự án phục dựng số hóa nền văn minh Lưỡng Hà”. Có lẽ, giá trị thật sự của kỳ quan này không nằm ở việc ai xây, xây ở đâu, mà ở khát vọng bất biến của con người: hướng tới cái đẹp, tình yêu và mái ấm.

Mỹ Mỹ biên tập
Nguồn 趣歷史