Hiện tượng lấy tạng: lợi, hại và các khía cạnh đạo đức, tín ngưỡng

Hiện tượng lấy tạng từ người chưa được xác nhận kết thúc sự sống hoàn toàn (thường gọi là “organ harvesting from non-brain dead donors” hoặc lấy tạng từ bệnh nhân còn dấu hiệu sống) là một vấn đề nhạy cảm, gây tranh cãi lớn trong y tế, đạo đức và xã hội.

Theo các tài liệu từ các nguồn uy tín như NPR, The New York Times và các báo cáo của Liên Hợp Quốc, hiện tượng này không chỉ xảy ra ở các trường hợp cá biệt mà còn liên quan đến hệ thống hiến tạng toàn cầu, với các cáo buộc về lạm dụng ở một số quốc gia. Điều này khơi dậy những suy ngẫm sâu sắc về đạo đức lương tâm của con người: liệu việc can thiệp vào hành trình tự nhiên của sự sống có vi phạm nguyên tắc tôn trọng thiêng liêng của mạng sống, hay nó chỉ là hành động từ bi cứu giúp đồng loại?

Từ góc nhìn tín ngưỡng, đặc biệt là quan niệm về luân hồi, việc lấy tạng có thể làm gián đoạn hành trình linh hồn, khiến linh hồn bị mắc kẹt và không thể chuyển sinh một cách bình an. Việc này đưa ra nhiều khía cạnh đáng suy ngẫm: lợi ích nhân văn của hiến tạng so với mặt tối như cướp tạng sống, buôn bán tạng, tác động khoa học đến người nhận, và quan điểm tín ngưỡng về sự sắp đặt của số mệnh.

• Người trung nghĩa khiến quỷ thần cũng sợ và cảm hứng Vọng Cổ “Tần Quỳnh khóc bạn”
• Sự khác biệt giữa cái dũng của kẻ thất phu và của người có nhẫn
• Đêm Trung Thu nghe khúc Nghê Thường

Hiện tượng lấy tạng từ người chưa xác nhận kết thúc sự sống hoàn toàn

Hiện tượng này khá phổ biến hơn mức báo cáo, đặc biệt ở các nước có hệ thống hiến tạng áp lực cao. Theo quy tắc “Dead Donor Rule” (DDR) – một nguyên tắc đạo đức quốc tế – việc lấy tạng chỉ được phép sau khi người hiến được tuyên bố hết thọ mạng não hoặc hết thọ mạng tim hoàn toàn.

Tuy nhiên, các báo cáo cho thấy có trường hợp lấy tạng từ bệnh nhân còn dấu hiệu sống (như nhịp tim, hoạt động thần kinh), dẫn đến tranh cãi về việc “euthanasia by donation” (tiêm thuốc để thúc đẩy kết thúc sự sống nhằm lấy tạng). Điều này không chỉ vi phạm lương tâm y khoa mà còn chạm đến đạo đức cơ bản: tôn trọng sự thiêng liêng của mạng sống, không can thiệp vào hành trình tự nhiên mà tín ngưỡng coi là do số mệnh an bài.

Các trường hợp cụ thể ở Mỹ: Một báo cáo của The New York Times (tháng 6/2025) tiết lộ cuộc điều tra liên bang về tổ chức Kentucky Organ Donor Affiliates (KODA) cho thấy trong 4 năm, 73 bệnh nhân có dấu hiệu tỉnh táo (neurological activity) vẫn bị lên kế hoạch lấy tạng.

Các ca này không diễn ra nhờ can thiệp, nhưng Bộ Y tế Mỹ (HHS) gọi đây là “horrifying” (kinh hoàng) và cam kết cải tổ hệ thống. Một ví dụ nổi bật là trường hợp Anthony Thomas ‘TJ’ Hoover II ở Kentucky (2024), được tuyên bố hết thọ mạng não nhưng tỉnh lại ngay trước khi mổ lấy tạng, dẫn đến điều tra của chính phủ. Tương tự, Larry Black Jr. (2019) ở St. Louis bị đưa vào mổ lấy tạng dù tim vẫn đập, chỉ được cứu nhờ bác sĩ Zohny Zohny can thiệp.

Nguyên nhân phổ biến: Áp lực từ tổ chức thu mua tạng (Organ Procurement Organizations – OPOs) để đạt chỉ tiêu, dẫn đến bỏ qua dấu hiệu sống. Một nghiên cứu trên PMC (2019) chỉ ra rằng DDR đôi khi bị lách để tăng số lượng tạng, nhưng điều này vi phạm đạo đức y khoa. Ở châu Âu và Mỹ, các ca như ở Fresno (2023) cho thấy cha mẹ nghi ngờ con gái chưa hết thọ mạng não nhưng bệnh viện thúc đẩy hiến tạng.

Sự kiện mổ cướp tạng sống các học viên Pháp Luân Công

Đây là một trong những cáo buộc nghiêm trọng nhất tập trung vào Trung Quốc. Các tài liệu từ Liên Hợp Quốc, Quốc hội Mỹ và Wikipedia cho thấy bằng chứng mạnh mẽ về việc cướp tạng từ tù nhân lương tâm, bao gồm học viên Pháp Luân Công (Falun Gong).

Bằng chứng chính: Báo cáo của Tom Lantos Human Rights Commission (2022) và CECC (2024) kết luận rằng Trung Quốc có hệ thống cướp tạng quy mô lớn từ Pháp Luân Công từ năm 1999, với số lượng cấy ghép tăng vọt (từ 10.000/năm lên 60.000-100.000/năm) không khớp với hệ thống hiến tự nguyện.

Các chuyên gia như David Kilgour và Ethan Gutmann ước tính hàng trăm nghìn nạn nhân, chủ yếu từ Pháp Luân Công, Uyghur và Kitô hữu. Một nhân chứng sống đầu tiên, Cheng Pei Ming (2024) kể về việc bị lấy tạng mà không gây mê ở trại lao động.

Cơ chế: Tù nhân bị kiểm tra sức khỏe định kỳ để “chọn tạng”, sau đó bị thúc đẩy kết thúc sự sống qua phẫu thuật lấy tạng. LHQ (2021) bày tỏ lo ngại về “organ harvesting targeting minorities” và kêu gọi điều tra độc lập. Dù Trung Quốc phủ nhận, báo cáo của American Journal of Transplantation (2022) chỉ ra sự không minh bạch trong dữ liệu hiến tạng.

Sự kiện này minh họa mặt tối của hiến tạng: không nhân văn mà là tội ác, vi phạm quyền con người, và tạo tiền lệ cho buôn bán toàn cầu. Từ đạo đức lương tâm, đây là hành vi tàn ác, đi ngược với tín ngưỡng tôn trọng mạng sống như một phần của luân hồi, nơi mỗi linh hồn có hành trình riêng do nhân quả an bài.

Lợi và hại của hiến tạng

Hiến tạng được coi là hành động nhân văn cao cả cứu sống hàng triệu người, nhưng từ góc nhìn khác, nó có thể không nhân văn nếu vi phạm số mệnh hoặc dẫn đến lạm dụng. Phân tích đạo đức dựa trên nguyên tắc principlism (tự chủ, lợi ích, công bằng, không hại) từ các nghiên cứu trên PMC và AMA, nhấn mạnh lương tâm phải đặt lên hàng đầu: không để lợi ích vật chất làm mờ nhạt sự tôn trọng thiêng liêng của sự sống.

Lợi ích về mặt xã hội và y tế:

Cứu sống: Hơn 48.000 ca cấy ghép/năm ở Mỹ (2024), giảm thời gian chờ đợi và cải thiện chất lượng sống. Đối với người hiến sống, lợi ích tinh thần (cảm giác đóng góp) và y tế (nếu thận, gan) thường vượt trội rủi ro.

Đạo đức: Thể hiện lòng nhân ái, được nhiều người ủng hộ

Xã hội: Giảm gánh nặng y tế, thúc đẩy văn hóa chia sẻ.

Hại nghiêm trọng về đạo đức:

Rủi ro y tế: Người hiến sống có nguy cơ ly thế (1/3.000 cho thận), biến chứng (2-5%), và áp lực tâm lý. Người nhận có thể gặp “cellular memory”, gây thay đổi tính cách.

Đạo đức: Vi phạm tự chủ nếu ép buộc, mất tôn trọng thi thể, và rủi ro lạm dụng như ở Trung Quốc. Theo một số quan điểm, lấy tạng có thể tăng tốc kết thúc sự sống.

So sánh: Lợi ích nhiều hơn về số lượng (cứu sống hàng chục nghìn người/năm) và tác động xã hội, nhưng hại lớn hơn về mặt đạo đức lương tâm nếu không kiểm soát, dẫn đến mất niềm tin công chúng (như Speir từ Mid-America Transplant thừa nhận). Các phân tích đạo đức (AMA, OPTN) nhấn mạnh cần cải tổ để ưu tiên lợi ích, nhưng từ tín ngưỡng, việc can thiệp có thể làm loạn luân hồi, vi phạm số mệnh an bài.

Mặt tối xã hội: bị lừa và mổ tạng kinh doanh

Hiến tạng hợp pháp là nhân văn, nhưng mặt tối là buôn bán tạng đen, chiếm 10% ca cấy ghép toàn cầu, theo Library of Parliament. Người nhận thường không biết nguồn gốc, dẫn đến tội ác.

Bắt cóc và kinh doanh: UNODC (2024) mô tả nạn nhân bị lừa để lấy tạng, đặc biệt ở Ấn Độ, Nepal, Nigeria. Ví dụ, một thương nhân Nigeria bị lấy thận ở UK (2023) phải trốn tránh. The Guardian (2024) phỏng vấn người hiến và môi giới tạng, cho thấy thương mại này khai thác nghèo đói, với giá tạng đen lên đến hàng trăm nghìn USD. Wikipedia và PBS xác nhận cướp tạng qua bắt cóc, đặc biệt ở châu Á và châu Phi.

Điều này tạo “mặt tối tà ác” vi phạm số mệnh và nhân quyền, với người nhận vô tình tham gia tội ác, làm tổn thương lương tâm và gián đoạn sự sống của nạn nhân.

Tế bào mang thông tin của người hiến ảnh hưởng người nhận

Khoa học về “cellular memory” (ký ức tế bào) gợi ý rằng tế bào mang DNA, protein và “thông tin” từ người hiến có thể ảnh hưởng đến người nhận như thay đổi tính cách.

Bằng chứng: Nghiên cứu trên PubMed (2019-2024) cho thấy người nhận tim có thể “kế thừa” sở thích, cảm xúc của người hiến (ví dụ: thay đổi khẩu vị, ký ức). Paul Pearsall (sách 1998, cập nhật 2024) phỏng vấn 150 người nhận, kết luận tế bào tim lưu trữ ký ức qua cơ chế phân tử (epigenetics). Psychology Today (2024-2025) xác nhận hiện tượng này, dù chưa có bằng chứng khoa học tuyệt đối, nhưng các ca nghiên cứu (MDPI, 2024) cho thấy thay đổi cảm xúc sau cấy ghép.

Điều này gợi mở: như “hai linh hồn trong một cơ thể”, có thể gây rối loạn tâm lý cho người nhận, và từ tín ngưỡng đây là tối kỵ vì linh hồn người hiến bị mắc kẹt, không thể chuyển sinh tự do.

Sự sống và kết thúc có số mệnh an bài

Theo tín ngưỡng, lấy tạng có thể vi phạm “số mệnh an bài”. Trong một số tín ngưỡng Á Đông (như Phật giáo, Đạo giáo), lấy tạng có thể “mắc kẹt linh hồn” nếu chưa kết thúc sự sống hoàn toàn, làm loạn luân hồi – tương tự cellular memory khoa học. Báo cáo PMC (2013) thảo luận đa dạng quan điểm, từ ủng hộ đến hoài nghi, nhấn mạnh cần tôn trọng niềm tin cá nhân để tránh vi phạm lương tâm và số mệnh.

Hiện tượng lấy tạng từ người chưa kết thúc sự sống hoàn toàn phổ biến hơn mong đợi, với lợi ích cứu sống hàng chục nghìn ca/năm nhưng huỷ hại đạo đức lương tâm và tín ngưỡng lớn hơn ở các trường hợp lạm dụng như Pháp Luân Công hay buôn bán tạng.

Khoa học về ký ức tế bào “chi phối” người nhận, trong khi tín ngưỡng nhấn mạnh không làm loạn luân hồi và số mệnh an bài. Tổng thể, hiến tạng nhân văn nếu minh bạch, nhưng mặt tối (cướp tạng, bắt cóc) tạo xã hội hỗn loạn, đòi hỏi cải tổ toàn cầu (như HHS Mỹ 2025) để bảo vệ đạo đức lương tâm và tôn trọng tín ngưỡng.

Mỹ Mỹ biên tập