Sự vĩ đại của Michelangelo và Trang Tử

Điều gì làm nên một con người thực sự vĩ đại? Làm thế nào một số người đạt được những điều vĩ đại? Để trả lời câu hỏi này, chúng ta cần xem “vĩ đại” có nghĩa là gì. Ở đây, chúng ta không xét đến những người nổi tiếng [nhất thời] hoặc các đóng góp của họ. Vì những điều này thường nhanh chóng bị lãng quên.

Thay vào đó, sự vĩ đại đề cập đến những cá nhân và đóng góp của họ vượt qua ranh giới thời gian và địa lý.

Bài viết này sẽ khám phá hai hình mẫu về sự vĩ đại. Thứ nhất là nghệ thuật gia thời Phục Hưng Ý Michelangelo, hai là người thợ mộc tên Khánh – một nhân vật trong tác phẩm “Trang Tử” (Nam Hoa Kinh) của Đạo Giáo Trung Hoa.

Michelangelo và chiếc búa của Chúa

Tương truyền rằng Michelangelo đã từng nói:
“Mỗi khối đá đều ẩn chứa một bức tượng bên trong, và nhiệm vụ của điêu khắc gia là khám phá ra bức tượng đó. Tôi nhìn thấy thiên thần trong khối đá cẩm thạch, và đục đẽo cho đến khi tôi giải thoát ngài ấy.”

Mặc dù không có bằng chứng lịch sử rõ ràng để khẳng định Michelangelo thực sự nói câu này, nhưng tư tưởng ẩn chứa trong nó lại phản ánh một cách sâu sắc tinh thần nghệ thuật của ông. 

Qua những bài thơ và tác phẩm để lại, Michelangelo đã thể hiện một quan điểm gần gũi: nghệ thuật là hành trình khám phá và giải phóng cái đẹp vốn tiềm ẩn trong tự nhiên.

Thiên thần trong khối đá

Một số bài thơ của Michelangelo gợi lên triết lý tương tự, cho thấy rằng ông nhìn nhận điêu khắc như một sự giải thoát:

“Để trở về nơi sinh ra họ,
thiên nhân đã giáng xuống nhà tù trần thế,
như một thiên thần đầy lòng trắc ẩn,
chữa lành tâm hồn và tôn vinh thế giới…”

Những câu thơ này không chỉ phản ánh triết lý nghệ thuật mà còn mang ý nghĩa tôn giáo sâu sắc. Michelangelo dường như tin rằng các khối đá, dù cứng nhắc và trần tục, đều chứa đựng trong nó một “vị thần” hoặc “thiên nhân” đang bị giam cầm. 

Sứ mệnh của ông, với tư cách là một nghệ sĩ, là dùng tài năng của mình để giải thoát cái thiêng liêng ra khỏi sự tù túng của vật chất. 

Điều này không chỉ thể hiện tình yêu của ông với cái đẹp mà còn khẳng định niềm tin của ông vào mối liên hệ giữa nghệ thuật và tâm linh.

Quan điểm này cũng phản ánh tư tưởng của trường phái Tân Plato, vốn rất thịnh hành trong thời Phục Hưng. Theo tư tưởng này, thế giới vật chất chỉ là bóng hình mờ nhạt của một thực tại cao hơn, và nghệ thuật chính là cầu nối để vươn tới thực tại đó. 

“Thượng đế, trong ân sủng của Ngài, chẳng triển hiện với tôi
ngoại trừ qua tấm màn phàm trần xinh đẹp,
và tôi chỉ yêu mến điều đó, vì nó phản chiếu hình bóng Ngài.”

Michelangelo tin rằng nghệ thuật chân chính là một con đường để kết nối với Thần. 

Đáng chú ý là tình yêu này mang tính chữa lành và trắc ẩn, bởi nó không chỉ tìm kiếm vẻ đẹp mà còn nhìn nhận sự thiêng liêng ẩn giấu trong những gì bị xem là tầm thường hoặc bị bỏ rơi.

Đối với Michelangelo, khối đá cẩm thạch thô sơ là biểu tượng của con người trần tục, còn bức tượng bên trong là biểu tượng của sự thiêng liêng. Còn nghệ nhân là người nhìn ra và khai phóng điều cao quý tiềm ẩn trong những gì tưởng chừng như vô tri đó. 

Michelangelo tiếp tục triết lý này trong một bài thơ khác:

“Dẫu chiếc búa thô sơ của tôi tạo tác khối đá cứng
thành hình dạng con người nào đó,
nhưng những nhát đục đẽo là từ bậc thầy dẫn dắt,
dõi theo và kìm giữ nó, theo nhịp điệu của một người khác. …
Cho nên, ý chí riêng của tôi sẽ mãi dang dở
nếu thiếu sự trợ giúp từ vị Thần rèn đó,
sự trợ giúp độc nhất vô nhị trên thế gian này.”

Qua đây, Michelangelo không chỉ khiêm nhường thừa nhận giới hạn của con người, mà còn ca ngợi sức mạnh của Chúa trong quá trình sáng tạo nghệ thuật. Với ông, chiếc búa và cái đục chỉ là công cụ, và bản thân ông cũng chỉ là một công cụ trong tay Chúa. 

Những nhát búa của Michelangelo, dù tinh tế hay mạnh mẽ đến đâu, nếu không có sự trợ giúp của Thần thì cũng khó hoàn thành được. 

Michelangelo, trong vai trò một điêu khắc gia, là hiện thân của một người thợ rèn vĩ đại, người mà qua bàn tay và công cụ của mình, thực hiện sứ mệnh cao cả là phô bày cái đẹp của Thượng Đế tại nhân gian. 

Giải thoát thiên thần bị giam cầm

Chúng ta có thể nhìn thấy quá trình giải thoát thiên thần bị giam cầm của Michelangelo qua bốn tác phẩm điêu khắc còn dang dở cho lăng mộ Giáo hoàng Julius II. Các hình người trở nên sống động như đang vùng vẫy thoát khỏi xiềng xích của khối đá lạnh lẽo. Làn da được tạc mịn màng tương phản với phần đá cẩm thạch thô ráp chưa được gọt đẽo đi.

Sự tương phản càng trở nên rõ rệt hơn khi ta so sánh bức tượng điêu khắc dang dở với bức tượng đã hoàn thành của cùng một tác phẩm. 

Tượng điêu khắc Nhà tiên tri Moses trong lăng mộ Giáo hoàng Julius II được xem là một trong những kiệt tác đẹp nhất của Michelangelo. 

Người ta kể lại rằng, sau khi “giải thoát” hình tượng này nhờ sự trợ giúp của Thiên Chúa, Michelangelo đã hỏi bức tượng: “Tại sao ngài không cất tiếng?”

Các tác phẩm của Michelangelo không chỉ đơn thuần là các bản mô phỏng, mà mang nét sống động như thật. 

Sự vĩ đại của ông nằm chính ở chỗ này. Thật trớ trêu khi Michelangelo hỏi về sự im lặng của bức tượng, bởi lẽ sau 500 năm, những tác phẩm này ngày nay vẫn đang “trò chuyện” với chúng ta. 

Tuy nhiên, theo chính Michelangelo thừa nhận, ông không phải là tác nhân của sự vĩ đại này: mà chính là Chúa. 

Do đó, khi chúng ta hỏi rằng: “Điều gì khiến một người thực sự vĩ đại trong một lĩnh vực nào đó? Làm sao một số người đạt được những điều vĩ đại?”

Lời giải đáp cho những câu hỏi này chỉ có một: Chúa cất tiếng nói thông qua họ. 

Thợ mộc Khánh giải thoát Thiên tính ra khỏi cây

Sự vĩ đại của Michelangelo và văn hóa Đông phương giống nhau ở phương diện nào? 

Sự vĩ đại thường gắn liền với đức hạnh và lòng tín Thần. Chẳng hạn, Đạo Giáo có truyền thống tín Thần lâu đời ở Trung Hoa cổ đại. Cuốn “Zhuangzi” (Trang Tử) của Đạo Giáo cung cấp những hiểu biết sâu sắc về việc tuân theo Đạo, hay còn gọi là Đạo Trời.

Trong sách “Zhuangzi” (Trang Tử) có một câu chuyện về người thợ mộc tên Khánh. Khánh chuyên làm ra những giá đỡ chuông nghệ thuật. Tác phẩm của ông tinh xảo đến nỗi mọi người đều nghĩ rằng chúng được các vị Thần tiên tạo ra. Khi được hỏi làm thế nào ông sáng tạo ra những tác phẩm nghệ thuật đẹp đẽ đến vậy, Khánh đáp:

“Tôi chỉ là một thợ thủ công — nào có am hiểu gì về nghệ thuật? Nhưng có một điều thế này. Khi tôi bắt tay vào làm giá đỡ chuông, tôi không bao giờ để bản thân hao tổn tâm khí. Tôi luôn chay tịnh để giữ tâm trí tĩnh lặng. … Kỹ năng của tôi được tập trung cao độ và mọi phiền nhiễu bên ngoài đều tan biến. Sau đó, tôi đi vào rừng núi và nghiên cứu Thiên tính của cây. Nếu tìm thấy một cây có hình dạng xuất sắc nhất, tôi có thể mường tượng ra chiếc giá đỡ chuông trong đó, rồi tôi mới bắt tay vào chạm khắc. Nếu không, tôi sẽ bỏ qua. Bằng cách này, tôi chỉ đơn giản là đang kết hợp ‘Thiên’ với ‘Thiên.” Có lẽ đó là lý do khiến mọi người nói rằng những tác phẩm đó là do Thần linh tạo ra.”

Đoạn văn này hé lộ cho chúng ta một vài điều về sự vĩ đại: 

Thứ nhất, sự vĩ đại của thợ mộc Khánh không xuất phát từ bản thân ông. Bằng sự khiêm nhường, ông cho rằng mình không có tài nghệ gì. 

Theo tôi, việc “chay tịnh” của ông chính là quá trình tẩy tịnh tinh thần mà thông qua đó, ông loại bỏ mọi tạp niệm để Thiên tính có thể tự hiển lộ với mình. 

Trong sự trống rỗng của tâm trí — một kết quả của sự vô tư vô ngã — ông được lấp đầy bởi Thiên đạo. Trong trường hợp này, theo tôi, “Thiên” triển hiện qua hai nơi: thông qua Khánh và thông qua tự nhiên.

Khi Khánh nhận ra sự chuyển động của “Thiên” qua tâm hồn mình, ông sẽ phối hợp nó với phẩm chất “Thiên” mà ông nhìn thấy chuyển động qua tự nhiên. 

Về bản chất, ông chạm khắc để giải thoát giá đỡ chuông ra khỏi cây. Khánh chỉ có thể đánh giá một cái cây là xuất sắc nhất cho mục đích của mình sau khi ông làm trống rỗng tâm trí và được lấp đầy sự tĩnh lặng của “Thiên.” 

Làm sao ông có thể kết hợp “Thiên” với “Thiên” nếu tự bản thân ông không thể nhận ra đặc tính ấy?

Dĩ nhiên, thợ mộc Khánh và Michelangelo khác nhau, nhưng cũng như Michelangelo, Khánh cũng cho phép Thiên tính vận hành qua mình. 

Sự vĩ đại của Khánh không đến từ chính hành động của ông. Thay vào đó, sự vĩ đại của Khánh xuất phát từ sự vận hành của “Thiên” thông qua con người ông. Có lẽ, đây chính là giải đáp cho câu hỏi về sự vĩ đại: “Thiên tính” vận hành thông qua chúng ta. 

Không chỉ Trang Tử và Michelangelo, vô số các bậc tiền bối khi xưa đã tạo nên vô số kiệt tác vĩ đại, lưu lại cho hậu nhân hôm nay những tinh hoa đến bây giờ vẫn khó sánh được. Tất cả là xuất phát từ tấm lòng thành kính và chân thành đối với bề trên cùng với đức hạnh cao thượng được rèn luyện qua gian khổ, đã tạo nên những thành tựu khó lu mờ đến hôm nay. 

An Hậu Biên Tập

Theepochtimes.com

• Cảnh vật có làm ta cô đơn? Hay là lòng ta đang chất chứa nỗi buồn?
• Chiếc xe đạp cũ kỹ- Một câu chuyện ngắn đánh thức tâm hồn bạn.
• Khi nào thì lòng tốt mới có thể chạm được lòng người?
• Cốt cách thật sự của 1 người đa phần đều được hình thành trong hai từ: thầm lặng
• Không cần sự hơn kém- Thấu hiểu lòng mình đã là 1 loại Ân Phúc