Hiểu được câu tiếp theo của “Sinh tử hữu mệnh, phú quý tại thiên” có thể giúp bạn dễ dàng tìm được tri kỷ trong đời

“Sinh tử hữu mệnh, phú quý tại thiên”. Câu này xuất phát từ “Luận ngữ – Nhan Uyên”, đến từ cuộc trò chuyện giữa hai học trò của Khổng Tử là Tư Mã Canh (tự là Tử Ngưu) và Tử Hạ.

Tư Mã Canh sinh ra trong tầng lớp quý tộc nhà Tống, ba người anh em của ông, do Tư Mã Hoàn Đồi lãnh đạo, đã gây ra cuộc nổi dậy ở nhà Tống. Sau khi các anh trai của ông thất bại, người thì bị giết người thì bỏ trốn. Tư Mã Canh thà ở một mình còn hơn là đi theo anh trai, nhưng ông cũng cảm thấy cô đơn.

Một ngày nọ, khi ông thấy các bạn cùng lớp hòa thuận, nói cười, rồi nghĩ đến hoàn cảnh của mình, ông cảm thấy rất cô đơn, không chịu được liền nói với Tử Hạ: “Mọi người đều có anh em, chỉ riêng tôi không có anh em”.

Tử Hạ là đệ tử được Khổng Tử rất yêu quý trong những năm cuối đời của ông. Lúc này, Tử Hạ đã khai sáng cho ông: “Thường nghe được câu này: “Sinh tử hữu mệnh, phú quý tại thiên’. Người quân tử là người tôn trọng và lịch sự với người khác, người trong bốn biển đều là anh em! Quân tử tại sao phải lo lắng mình không có anh em?”

Câu nói “Sinh tử hữu mệnh, phú quý tại thiên” hầu như ai cũng biết, câu nói “người trong bốn biển đều là anh em” cũng là một câu nói quen thuộc nhưng có thể nhiều người chưa biết hết đoạn hội thoại cũng như hoàn cảnh trong câu chuyện này.

Trên thực tế, toàn bộ đoạn văn này được nói rất hay và ẩn chứa một đạo lý rất thâm sâu đằng sau nó.

Một số người cho rằng quan điểm về vận mệnh “Sinh tử hữu mệnh, phú quý tại thiên” là tương đối tiêu cực chứ không tích cực như lối nói hiện đại như “Vận mệnh của tôi là do tôi quyết định chứ không phải do trời định” hay như “nhân định thắng thiên” (con người có thể chiến thắng được trời). Họ cho rằng đây mới là thể hiện lòng dũng cảm để chiến đấu chống lại số phận.

Trên thực tế, những lời nói khoa trương này mới là những thứ không đáng tin cậy nhất, ít nhất con người không có cách nào có thể kiểm soát được sự sinh, lão, bệnh, tử của chính mình. Vì vậy, quan niệm của người xưa đối với vận mệnh “sinh tử hữu mệnh, phú quý tại thiên” là rất trí huệ. Quan niệm này nó tuyệt đối không phải là tiêu cực, con người vẫn có thể chủ động thực hiện và đạt được điều mình muốn. Nhưng xác thực đúng là con người không thể muốn gì được nấy. Lúc này, chúng ta phải chấp nhận nó với một tâm hồn cởi mở, ngoài việc con người không thể kiểm soát được sự sinh, lão, bệnh, tử của chính mình, thì những thứ như giàu có và danh vọng cũng không thể chỉ có được bằng sự nỗ lực chăm chỉ, và ngay cả khi đã có được nó, cũng không nhất định người đó sẽ không còn phiền não nào nữa. Vì vậy, quan niệm về vận mệnh trong văn hóa truyền thống là vô cùng trí tuệ.

Tử Hạ đã dùng câu này để an ủi Tư Mã Canh rất có ý nghĩa! Mặc dù có nhiều cuộc gặp gỡ trong cuộc sống mà chúng ta không thể quyết định, nhưng cũng có một số điều chúng ta có thể quyết định, chẳng hạn như nên sống với thái độ nào, có thể hành động thận trọng và không cố ý phạm sai lầm, đối với mọi người thì tôn kính lễ nghi. Những sự việc này chúng ta có thế nỗ lực mà có thể làm được. Những người có thể làm được như vậy thì ai cũng quý mến, có được tín nhiệm của mọi người, như vậy họ sẽ có thể kết giao được với rất nhiều bằng hữu khắp thiên hạ! Thế nên, người quân tử sao phải lo lắng không có anh em?

Lời khuyên của Tử Hạ cũng rất thực tế và sáng suốt. Người ta cũng sẽ nói những câu như “nghèo đến mức chỉ còn lại tiền”. Nói chung, câu này mô tả một người rất giàu có nhưng lại mất đi sự quan tâm, tin tưởng giữa người thân, bạn bè và những điều quý giá khác trong cuộc sống, kỳ thực lúc đó họ sẽ cảm thấy rất nghèo khó. Và nếu bạn sống và giao tiếp với người khác theo thái độ mà Tử Hạ đã nói thì bạn sẽ nhận được kết quả là sẽ gặp được anh em khắp thiên hạ, như vậy bạn mới thực sự giàu có và hạnh phúc. Từ đây cũng có thể thấy rằng vào thời điểm đó, các học giả nho sinh thời xưa coi việc có mối quan hệ tốt đẹp với anh em khắp thiên hạ là thành công trong cuộc sống, điều này cũng rất có ý nghĩa và rất có đạo lý.

Vì vậy, lời nói của Tử Hạ không chỉ có thể an ủi Tư Mã Canh mà còn có thể an ủi tất cả những ai đang lạc lối, bắt đầu từ những điều nhỏ nhặt xung quanh, cũng có thể mang đến niềm vui trong cuộc sống. Hạnh phúc thực sự phụ thuộc vào cách bạn trân trọng và tận hưởng những gì mình đang có, dù là nhiều hay ít. Vốn dĩ nhân sinh như cõi tạm, ta đến thế giới này trần trụi và ra đi cũng trần trụi. Có ai mang theo mình được thứ gì sau khi chia tay cuộc sống này đâu, vậy nên hãy trân trọng từng cuộc gặp gỡ, trân trọng từng phút từng giây bên cạnh nhau. Những điều mong đợi trong cuộc sống, có được thì vui mừng, không có được thì cũng không cần đau lòng. Vạn sự đều tươi đẹp, vui buồn cứ tuỳ duyên…

Đăng Dũng biên dịch

Nguồn: soundofhope